Ubóstwo energetyczne — czym jest i kto jest zagrożony?
Ubóstwo energetyczne to problem, który dotyka miliony ludzi na całym świecie, choć często pozostaje niezauważony. Wyobraź sobie zimowe wieczory spędzane w zimnym domu, gdzie każda złotówka jest skrupulatnie liczona, a decyzja między ogrzaniem mieszkania a zakupem jedzenia staje się codziennością.
W naszym najnowszym wpisie na blogu zagłębiamy się w temat ubóstwa energetycznego. Zaczynamy od definicji, istoty i znaczenia, a także podmiotów tego zjawiska. Dowiedz się, jak ten cichy kryzys wpływa na życie ludzi i jakie kroki można podjąć, aby go złagodzić.
W artykule:
- Definicja ubóstwa energetycznego
- Dwojakie rozumienie ubóstwa energetycznego
- Kto jest zagrożony ubóstwem energetycznym?
- Statystyki w Unii Europejskiej
Definicja ubóstwa energetycznego
“Ubóstwo energetyczne to sytuacja, w której gospodarstwa domowe nie mogą sobie pozwolić na wystarczające ogrzewanie swoich domów lub dostęp do innych podstawowych usług energetycznych”. Obejmuje to trudności w opłaceniu rachunków za energię, co może prowadzić do ograniczenia zużycia energii poniżej zdrowotnie bezpiecznego poziomu.
Jeszcze około 130 lat temu w sypialniach zalecano minimum 4° C. Obecnie Organizacja Narodów Zjednoczonych zaleca 18° C w sypialniach i 21° C w pomieszczeniach mieszkalnych [1],[6]. Są to optymalne temperatury dla zdrowia człowieka.
Tematyka ubóstwa energetycznego pojawiła się jako problem zauważalny dla rządu, wraz z kryzysem naftowym z 1973 roku. Drugim czynnikiem liberalizacją energii elektrycznej oraz wejściem na rynek wielu podmiotów sprzedających energię i dyktujących swoje ceny. Podjęto więc próbę sformułowania definicji tego zjawiska.
Pojęcie ubóstwa energetycznego zostało wprowadzone w 2009 roku dyrektywą 2009/72/WE. Był to pierwszy krok w kierunku uznania problemu na szczeblu europejskim i stworzenia podstaw do dalszych działań mających na celu wsparcie osób dotkniętych trudnościami w opłacaniu energii.
Jedną z najprostszych definicji stworzyła dr Brenda Boardman, profesor wizytujący na University of Exeter, emerytowany pracownik naukowy ECI na Uniwersytecie Oksfordzkim i działaczka na rzecz walki z ubóstwem energetycznym. Według niej “W sytuacji ubóstwa energetycznego znajduje się gospodarstwo domowe, które na utrzymanie dostatecznego poziomu ogrzewania musi przeznaczyć więcej niż 10% swojego dochodu” [1].
“Głównym obszarem zainteresowań badawczych Brendy jest efektywność energetyczna i sposób, w jaki energia jest wykorzystywana w brytyjskich domach, szczególnie przez gospodarstwa domowe o niskich dochodach, tj. ubóstwo energetyczne. Rozważa ona aspekty ekonomiczne, społeczne i techniczne tematu, a jej praca ma silny nacisk na politykę. Jest powszechnie uważana za jedną z najbardziej doświadczonych w swojej dziedzinie i otrzymała tytuł MBE w 1998 r. za swoją pracę nad efektywnością energetyczną, a także Medal Melchetta Instytutu Energii w tym samym roku.” – czytamy na uniwersyteckiej stronie ECI [2].
Dwojakie rozumienie ubóstwa energetycznego
Definicje te z roku na rok ulegają zmianie. Ubóstwo energetyczne rozumiane może być w dwojaki sposób. Wśród krajów wysokorozwiniętych zwykle kojarzy się z deprywacją ekonomiczną, czyli brakiem możliwości zaspokojenia potrzeb uznanych w warunkach europejskich za podstawowe, ze względu na problemy finansowe. Z kolei w państwach rozwijających się lub słabo rozwiniętych problem rodzi się u źródła, czyli braku dostępu do energii elektrycznej. Tak więc brak prądu, ogrzewania, możliwości gotowania, lub gotowanie
Kto jest zagrożony ubóstwem energetycznym?
Ubóstwo energetyczne to zjawisko wielowymiarowe. Wynika głównie z trzech przyczyn:
- wysokich kosztów energii w stosunku do budżetu domowego,
- niskich dochodów oraz
- słabej efektywności energetycznej budynków i urządzeń.
Na sytuację mogą wpływać również czynniki geograficzne, klimatyczne oraz specyficzne potrzeby gospodarstwa domowego, takie jak płeć, stan zdrowia domowników. Najbardziej narażeni na ubóstwo energetyczne są gospodarstwa domowe o większych potrzebach energetycznych. Wymienić można tu rodziny z dziećmi, osoby z niepełnosprawnościami i seniorzy, są bardziej narażone na ubóstwo energetyczne. Szczególnie dotknięte są kobiety, zwłaszcza samotnie wychowujące dzieci i starsze. Ma to związek z nierównościami dochodowymi, statusem społeczno-ekonomicznym oraz luką opiekuńczą związaną z płcią. Jak widać problem dyskryminacji kobiet ze względu na zarobki, w dalszym ciągu jest obecny w Polsce.
Statystyki w Unii Europejskiej
23 października 2023 roku Komisja Europejska wystosowała zalecenie dotyczące ubóstwa energetycznego, w którym przedstawiła najnowsze dane na ten temat. W 2022 roku około 41 mln Europejczyków we wszystkich państwach członkowskich, a więc 9,3 % ludności Unii, nie było w stanie odpowiednio ogrzać swoich domów. Jest to gwałtowny wzrost w porównaniu z 2021 r., kiedy w takiej sytuacji było 6,9 % ludności. Odsetek ten wzrósł ponad dwukrotnie w przypadku osób o niższych dochodach. W 2023 roku nadal widać tendencję wzrostową, bowiem już 10,6% Europejczyków nie było w stanie ogrzać odpowiednio swych domów. [4]
Kryzys COVID-19, po którym nastąpił wzrost cen energii i rosyjska inwazja na Ukrainę w lutym 2022 r., pogorszyły i tak trudną sytuację wielu obywateli UE.[3]
Od połowy 2021 r. wysokie ceny energii znacząco wpływają na unijne rynki. Powodują one trudności w opłacaniu rachunków przez coraz większą liczbę osób. Problem dotyka nie tylko najuboższych, ale także obywateli o średnich dochodach. W związku, z czym muszą oni przeznaczać coraz większą część swoich dochodów na energię. Unia Europejska podjęła wspólne działania zgodne z ramami europejskimi i zobowiązaniami międzynarodowymi, aby poprawić sytuację. Jak podkreśla Komisja Europejska — konieczne są dalsze, ukierunkowane działania na szczeblu krajowym. [3], [4]
UE angażuje się w walkę z ubóstwem energetycznym. Zapewnia jednocześnie, że narażeni na nie konsumenci — mają dostęp do podstawowych usług i produktów energetycznych.
W kolejnym artykule z cyklu “Ubóstwo energetyczne — ukryty wróg” – przedstawię problem ubóstwa energetycznego w wybranych państwach Unii Europejskiej.
Bibliografia:
[1] A. Górska (2019), Unia Europejska wobec problemu ubóstwa energetycznego w wybranych państwach członkowskich, Wyd. Fundacja na Rzecz Czystej Energii, Poznań; ISBN 978-83-64541-39-1.
[2] https://www.eci.ox.ac.uk/person/dr-brenda-boardman, dostęp: 15.07.2024.
[3] https://energy.ec.europa.eu/topics/markets-and-consumers/energy-consumers-and-prosumers/energy-poverty_en, dostęp: 15.07.2024.
[4] C(2023) 4080 final, ZALECENIE KOMISJI z dnia 20.10.2023 r. dotyczące ubóstwa energetycznego {SWD(2023) 647 final}
[5] J. Bradshaw, S. Hutton, Social policy options and fuel poverty, „Journal of Economic Psychology”, nr 3, 1983.
[6] Górska A. (2020), Energiewende a problem ubóstwa energetycznego na tle wybranych państw UE, W: red. P. Kwiatkiewicz, Energetyka w kierunku nowej polityki energetycznej, OZE — Zrównoważony Rozwój — Ochrona Środowiska — Logistyka — Ekonomia, Tom 1, Poznań: Fundacja na Rzecz Czystej Energii. Fragment w CIRE